Անդրեաս Լանգի լուսանկարներում այն, ինչ բացակայում է, հաճախ նույնքան կարեւոր է, որքան այն, ինչ իրականում պատկերված է կադրում: Թուրքիայի մայրաքաղաք Անկարայի ծայրամասում գտնվող դատարկ ճանապարհի վրա՝ 2022 թվականին նկարահանված «Սթանոզ, Թուրքիա» լանդշաֆտային պատկերով ժայռաբեկորը, օրինակ, նշում է համանուն գյուղի վայրը, որը դարերով բնակեցված է եղել հայերով, մինչեւ 1915 թ-ի ցեղասպանությունը։ Այսօր հին Սթանոզից միայն մի քանի գերեզմանաքար է մնացել, գրում է Hyperallergic կայքը։
Նախորդ նախագծերում Բեռլինում բնակվող նկարիչը օգտագործել է այս մոտեցումը, որը նա սահմանում է որպես «տեսողական հնագիտություն», ուսումնասիրելու համար միջնադարյան խաչակրաց արշավանքների եւ 19-րդ դարի գերմանական գաղութատիրության արտացոլանքները: Թուրքիայում իրականացված նրա լուսանկարչական պեղումները վերջերս հրապարակվել են «Կոտրված հիշողություններ» (Kerber Verlag) գրքում, որը ներառում է Լանգի կողմից արված այն վայրերի նկարները, որոնք արտացոլում են ժամանակին Անատոլիայում (ժամանակակից Թուրքիա) բարգավաճած հայկական համայնքները եւ այն վայրերը, որտեղ ավելի նոր պատմություններ դեռ կառուցվում եւ ամրապնդվում են:
«Որպես Թուրքիայում ծնված եւ մեծացած հայուհի՝ ես նույնիսկ չգիտեի Անդրեասի լուսանկարներում պատկերված շատ վայրերի մասին»,-հունիսին՝ Ստամբուլի «Դեպո» մշակութային կենտրոնում իր ելույթի ժամանակ ասել է ակադեմիկոս Այլին Վարդանյանը, որը տեքստ է գրել «Կոտրված հիշողություններ» գրքի համար։ «Սկզբում ես ամաչում էի ինքս ինձանից»,-ասել է նա՝ հավելելով, որ հետո սկսել է մտածել, թե ինչպես են այդ պատմություններն ակտիվորեն անտեսանելի դառնում:
«Լուսանկարները խոսում են այն մասին, թե ինչ է ուզում թուրքական պետությունը, որ մարդիկ հիշեն, եւ ինչ է ուզում, որ նրանք մոռանան»,- ասում է «Դեպո»-ի ծրագրի համակարգող Ասենա Գյունալը, որը ապրիլի 18-ից մինչեւ հուլիսի 14-ը հյուրընկալել էր Լանգի աշխատանքների անհատական ցուցահանդեսը՝ կրկին «Կոտրված հիշողություններ» խորագրի ներքո։ Depo-ն Anadolu Kültür-ի՝ շահույթ չհետապնդող մշակութային հաստատության նախագիծն է, որը հիմնադրվել է գործարար-բարերար Օսման Քավալայի կողմից, որը կազմակերպության հետ կապ ունեցող այլ քաղաքացիական-հասարակության գործիչների հետ միասին ցմահ բանտարկություն է կրում: Շոուն վարում էին Wide Angle Project Office գրասենյակի (GAPO) ներկայացուցիչներ Սերդար Դարենդելիլերը եւ Ռեֆիկ Աքյուզը։
Լանգի` Թուրքիա կատարած ճանապարհորդությունները երկրի արեւելյան սահմանից, որտեղ Անիի քանդվող եկեղեցիները վկայում են նրա անցյալի մասին՝ որպես միջնադարյան հայկական թագավորության հենակետի, նրան տարել են դեպի Ստամբուլ, որտեղ նա լուսանկարել է քաղաքի կենտրոնական աստիճանները, որոնք տանում են դեպի Գեզի զբոսայգի, որը կառուցվել է մի տեղում, որը ժամանակին եղել է հայկական գերեզմանատուն («Թաքսիմ», 2018 թ.) եւ դեպի Մուսա լեռան խորդուբորդ հարավային գագաթը, որտեղ մի քանի հազար հայեր հաջող դիմադրություն են ցույց տվել 1915 թվականին: Մոտավորապես 1,5 միլիոն հայեր կոտորվեցին այդ տարի օսմանյան ուժերի կողմից՝ իրադարձություն, որը Թուրքիան հրաժարվում է ճանաչել որպես ցեղասպանություն: Այսօր երկրի հայ բնակչությունը նվազել է՝ հասնելով 70 000-ի։
«Այն, ինչ, ըստ իս, ապշեցնող է, որեւէ տեղեկատվության, որեւէ պատմության իսպառ բացակայությունն էր, հատկապես արեւելյան եւ հարավ-արեւելյան շրջաններում այն մարդկանց մասին, ովքեր ապրել են այնտեղ մինչեւ ցեղասպանությունը»,-Լանգն ասել է Hyperallergic-ին: «Նույնիսկ Անիում, որը հայկական շատ կարեւոր մայրաքաղաք էր, այդ պատմությունը բավականին մթագնած էր Ալփ Արսլանի՝ սելջուկյան սուլթանի մասին պատմող պատմության ներքո, որը գրավել էր քաղաքը 1064 թվականին»:
Վարդանյանն ասում է, որ հատկապես տպավորված է Լանգի մի քանի լուսանկարներով, որոնք պատկերում են Ստամբուլի երկու ներքին տեսարաններ: Մեկը՝ «Օսմանյան մեխանիկ» (2018)-ը, որը ներկայացնում է Կոստանդնուպոլիսը նվաճած օսմանյան սուլթանի Մեհմեդ II-ի պաստառը, անվադողերի վերանորոգման խանութի պատից է կախված: Մյուսը՝ «Աթաթուրքի Հանրապետության վերանորոգումը» (2018), ներկայացնում է ժամանակակից Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի քանդակը, որը կանգնած է մետաղի արհեստանոցում, որտեղ ստեղծվել է արձանը։
Այնուամենայնիվ, գերիշխող պատմությունները կասկածի տակ դնելը կարող է վտանգավոր լինել: Թուրքիայում պատմաբանները, հեղինակները, իրավապաշտպանները եւ հասարակ քաղաքացիները հետաքննվել են, հետապնդվել կամ ձերբակալվել «Աթաթուրքի հիշատակը վիրավորելու» համար, քանի որ ըստ թուրքական օրենսդրության՝ սա հանցագործություն է համարվում։ Իսկ լրագրողներին եւ հեռուստատեսության տնօրեններին սպառնացել են դատական պատասխանատվության ենթարկել օսմանյան սուլթաններին ծաղրելու կամ խեղաթյուրելու համար: Հայոց ցեղասպանությանն առնչվող հայտարարություններն այն հայտարարություններից են, որոնք անընդունելի են համարվել։
Լանգի «Կոտրված հիշողությունները» 2008-ին միայն վերջինն էր բազմաթիվ շոուներից, որտեղ արտիստները բախվել են զգայուն թեմաների հետ, որոնք հաճախ առնչվում են Թուրքիայի փոքրամասնությունների խմբերին: Թեեւ ԼԳԲՏ խնդիրների հետ կապված արվեստը ներկայումս ավելի հավանական է, որ հայտնվի հասարակության պահպանողական խմբակցությունների թիրախում, Գյունալն ասել է, որ Ստամբուլի Բիենալեի հաջորդ համադրողի շուրջ վերջերս տեղի ունեցած հակասությունները ցույց են տալիս, որ «դեռ շատ ժխտումներ կան» Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ:
Այդ ժխտումը ստեղծել է այն, ինչ Վարդանյանը, հիմնվելով միջսերունդների տրավմայի ուսումնասիրությունների վրա, նկարագրել է որպես «քրոնիկ ցավ», որը տարածվում է Թուրքիայի ողջ աշխարհագրությամբ: «Կոլեկտիվ հիշողությունը, որը դառնում է անտեսանելի, վերածվում է քրոնիկ ցավի»,-Depo-ում ցուցահանդեսի ժամանակ ասել է նա։ «Անդրեասի լուսանկարները լուսավորում են այս խզումները, որոնց մենք պետք է դիմակայենք մեր հոգիները թեթեւացնելու համար»:
