...Եվ ահա իմ առաջ էր փոքրամարմին, այդքան ջազեղեն Տաթևիկը, որը մի կողմից մեր ժողովրդի' համաշխարհային մշակույթին այդքան բան տված զավակներից է, մյուս կողմից այդքան չեզոք ներհայաստանյանի հանդեպ, որը կարող է այնքան հոգնած լինել փորձերից, բայց առավել քան համբերատար, մեղմ, հանգիստ և, իհարկե, անկեղծ:
-Տաթևիկ, ինձ հայտնի է Ձեր կյանքից այսպիսի մի դրվագ, որը մասնավոր զրույցի ժամանակ հայտնել է մի մարդ, ով չար կատակ կարող էր խաղալ Ձեր մասնագիտական ճակատագրի հետ: Կարճ ասած, ժամանակին նրան ընդունել են երաժշտական դպրոց, իսկ Ձեզ ոչ' միայն այն պատճառով, որ նա խորհրդային պաշտոնյայի երեխա է եղել և նրա համար «պայմանավորված» են եղել:
-Գիտեմ' ինչ նկատի ունեք: Հիշում եմ…
-Նա ասում էր, որ զղջում է, և որ հասկացել է' ոչինչ չի կարող խոչընդոտել մարդուն, երբ նա իսկապես տաղանդավոր է.ասում էր, որ հասկացել է դա, երբ Տաթևիկը Տաթևիկ է դարձել: Միշտ ուզել եմ լսել Ձեր պատմությունը:
-Այո, ես կներկայացնեմ իմ պատմությունը: Այսինքն' այդ պատմությունը' ինչպես եղել է: Ես երաժշտական առարկաներից չեմ կտրվել, 5-երով անցա: Պարզ եմ խոսելու, ամեն ինչ ջրի երես եմ բերելու:
-Այո, կխնդրեի:
-Երբ ժամանակը եկավ, որոշվեց, որ ես նաև հանրակրթական դասերը պիտի շարունակեմ երաժշտական ուսումնարանում, քանի որ 8-րդ դասարանից այնտեղ էի տեղափոխվել դպրոցից: Ստիպված պիտի այլ տարբեր բաների քննություն էլ հանձնեի: Իսկ ուսումնարանում, ինչպես հասկանում եմ, կար երեխաների «քանակություն», որոնց պետք է ընդունեին: Ինձ հայերեն թելադրությունից կտրեցին: Այն դեպքում, երբ ես հրաշալի հայերեն գիտեմ, և թելադրություն երբեք սխալներով չեմ գրել: Ինձ հետո ասացին, որ ես հայերենից կտրվել եմ ու չեմ կարող ընդունվել երաժշտական ուսումնարան: Այն ժամանակ, ես բացարձակ չգիտեի' որն է իրական պատճառը: Հետո, ես պիտի տեսնեի իմ թելադրության տեքստն էլ, իրենն էլ. ես 1-2 կետադրական սխալ էի արել, իսկ նրա տեքստում ամբողջությամբ ուղղումներ էին… Ընդունվեց նա: Սա հետո ջրի երես եկավ, պարզաբանվեց:
Ասեմ, միայն, որ ոչ ոք չգիտեր' ես ում աղջիկն եմ: Իսկ պատմությունը ջրի երես հանեց իմ դասատուն' խմբավար դասատուն, որը էլի մեծ անուն էր: Ես նորից քննությունը հանձնեցի, և անցա: Նրա գլխին ևս հայտնի անուն էր կանգնած, ով կանգնած թելադրում էր, թե ոնց գրի…Փաստորեն կաշառքի պահ գոյություն ուներ, որի մասին ես գաղափար չունեի: Պատմությունը սա է:
-Հիմա կա այդ պատմության մի կողմը, որը զղջում է և մյուս կողմը' Դուք: Բայց հետաքրքիր է' այն ժամանակ Դուք «կոտրվեցի՞ք», նման պատմություններ այսօր էլ շատ են լինում: Իսկ Ձեզ դա կարո՞ղ էր ընկճել:
-Ոչ, ամենևին: Ինձ համար ուղղակի ծիծաղելի էր, թե իբր ես կարող եմ հայերենից կտրվել: Եթե մաթեմատիկայից կամ ֆիզիկայից լիներ, չէի զարմանա, բայց հայերենից ու հայ գրականությունից միշտ էլ լավ եմ եղել:
-Լավ, այսօր շատ քննարկումներ կան և հետաքրքիր կլիներ իմանալ ըստ Ձեզ այսօրվա աշխարհում ինչպե՞ս է պետք մատուցել ազգային երաժշտությունը: Դա ևս, կարծես, դպրոցից եկող բան է…
-Ջանս, կան ստանդարտ օրենքներ: Նախ դպրոց ես գնում, տառեր սովորում, ձեռագիր ձեռք բերում, ապա քո դեմքն ու ստորագրությունը… Սա նշանակում է, որ ինչ էլ անես, ինչ էլ կատարվի, պետք է իմանաս'իսկապես իմանաս քո արմատները' հայկական ժողովրդական երաժշտությունը, վարպետներին' ֆիզիկապես լինեն, թե չլինեն (իրենց հոգին ներկա է): Դրանից հետո պետք է իմանաս, հնարավորինս, արդեն ոչ միայն քո, այլ նաև մյուս ժողովուրդների երաժշտությունը, արվեստը, պատմությունը: Ինչքան հնարավոր է, պիտի զարգացնես քեզ:
Դրանից հետո պիտի որոշես' ինչ ես անելու, ինչպես ես ստեղծագործելու…Ինչպես զարգացնես այդ ժողովրդական երաժշտությունը' եթե ուզում ես փոխել:
Մեզ մոտ, և ուրիշ տեղերում էլ այդպես է, աշխարհն է հիմա այդ վիճակում' դեռ մարդ չդարձած, դեռ ինչ-որ բազա չհավաքած, դեռ չզարգացած…ընկնում ես կարիերայի հետևից, ուզում ես անուն ստեղծել և այլն, և այլն: Դրա համար ասում են' մակարդակն ընկել է, այսպես է, այնպես է…
Մենք միշտ ուզում ենք մի տեսակ միայն մերոնց քննադատել… Ամեն տեղ էլ, պետք է զարգացնես քեզ, որպեսզի կարողանաս մի հետաքրքիր բան ասել, որը մնայուն կլինի: Մի բան, որը կես ժամ հետո չի ավարտվի, այլ շարունակականություն կունենա…
Իսկ մատուցման հետ կապված, ասեմ, որ միշտ էլ կա այդ խավը, որ անմակարդակ, ստանդարտ բաներ կմատուցի, նման մոտեցումներ ունի: Եվ բոլոր ժամանակներում կան առանձին ծիլեր (բոլոր բնագավառներում), որ այլ են: Ինչքան էլ քննադատենք, հայրենիքում, թե արտասահմանում, միշտ էլ ի հայտ են գալիս անուններ, որոնք հրաշքի պես են' շախմատում, սպորտում, դասական երաժշտության մեջ և այլն: Ըստ իս' սա ուղղակի ապացուցում է, որ իմ ասածներում ճշմարտություն կա:
-Ինձ համար էլ հրաշքի պես էր, նույնիսկ մշակութային շոկ, որ աշխարհի մի ծայրում' մի ցուրտ քաղաքում, պիտի ելույթ ունենա Տաթևիկ Հովհաննիսյանը, և դրա մասին ինձ պիտի ասեին… էստոնացիները:
-Էստոնիայի հետ իմ կապը 80-ականներից է: Այն ժամանակ, երբ ապրում էի Երևանում, Տալինն ասես երկրորդ քաղաք լիներ ինձ համար, որտեղ շատ հաճախ էի լինում: Այստեղի երաժիշտներն էլ համարյա համարվում էին իմ երկրորդ խումբը: Նրանց հետ ելույթներ էի ունենում' և ոչ միայն ամբողջ Էստոնիայում… Նրանց հետ ձայնագրել եմ ձայնապնակ' Day Dream: Դա, ի դեպ, առաջին անգլալեզու վոկալ ձայնապնակն էր, որի թողարկումը թույլատրվեց ԽՍՀՄ-ում: Էստոնացիները միշտ հիշում են ինձ:
Ես երգել եմ իրենց ամենահայտնի կոմպոզիտորներից մեկի' Ռայմոնդ Վալգրեի մի երգ, որը կոչվում է A Little Story In The Music (այստեղ): Այդ երգը շատ հայտնի դարձավ: Հետո էստոնացիները պետք է գրեին, որ ես կարծես նոր թևեր եմ տվել այդ երգին, որ ոչ ոք «մեր երգն այնպես չի կատարել, ինչպես մի հայ երգչուհի»: Անունս, պարզվեց, նշված է անգամ Վալգրեի կենսագրականի մեջ… Դրա համար էլ հիմա' Վալգրեի 100-ամյակի առիթով հենց ինձ են հրավիրել:
-Ձեր սերնդի մի շարք երգչուհիներ թողեցին Հայաստանը և սկսեցին' տարբեր հաջողություններով, իհարկե, ապրել ու ստեղծագործել արտասահմանում: Բայց նրանցից շատերը մոռացվեցին: Դուք' ոչ: Ի՞նչ եք կարծում այս դեպքում ինչ գործոն կա: Քոչարը կարծեմ ասել է, թե հայը որևէ մեկն է դառնում Հայաստանից դուրս:
- Ես համաձայն չեմ դրա հետ: Դրա համար էլ այդ գործոնի մասին չենք խոսի: Տաղանդը տաղանդ է մնում ամեն տեղ: Երբ ես Հայաստանից հեռացա, ես արդեն Տաթևիկ Հովհաննիսյան էի' անուն ունեի: Այնպես ո,' իմ դեպքում հակառակը եղավ: Լրիվ հակառակը եղավ. ես ձեռք էի բերել անուն, որը, օրենքով, ոչ ոք, իմ տեղում լիներ, չէր թողնի ու գնար: Դրսում ես զրոյից եմ սկսել: Մնացածի անունից չեմ կարող խոսել, բայց ինձ համար հեռանալը այնպիսի առավելություն էր, որ ես ջազային երաժշտության մեջ' որպես երաժիշտ, ավելի զարգացա: Դա էր:
Խոչընդոտներ կան կարիերայի տեսակետից. գուցե հայը հային չի պաշտպանում, հայը հայի գլխին խփում է և այլն… Այսպիսի խոսքեր գոյություն ունեն, բայց այսպես ասեմ' քարի տակից էլ ծաղիկը դուրս կգա:
-Դուք բախվե՞լ եք դրսում հայերի միմյանց հետ շփվելու այդ առանձնահատկություններին:
-Չէ, հայերի հետ չեմ շփվել' այդ առումով: Այսինքն' շփվել եմ, բայց ոչ այդ իմաստով: Նկատի ունեմ, որ այդպիսի խոսք կա, որ ասում են հայը հայի հետ չի մերվում: Իսկ երբ հեռանում, առանձնանում են, ամեն մեկը սկսում է իր ճանապարհը հարթել' օտարների հետ:
-Հայերի առումով մի ուրիշ պահ կնշեի, որ իսկապես ցավալի է. երբ անունով հայերի անունը տեղի-անտեղի շահարկվում է: Այնպիսի տպավորություն է, ասես մարդիկ անուն են ձեռքբերում, որ ուրիշ մարդիկ իրենց հայեցողությամբ շահարկեն դա' արվեստից շատ հեռու նպատակներով: Ինչպես հասկանում եմ, Դուք ինքներդ Ձեզ ձերբազատել եք նման շահարկումներից:
-Չգիտեմ: Ես այդ ամեն ինչին չեմ առնչվում, ընդհանուրի հետ կապ չունեմ: Իմ կյանքի ոչ պատմությունը, ոչ իմ ճակատագիրը, երբեք չի համապատասխանել մնացած «ստանդարտներին»: Ինձ չեն շահարկել, ես չեմ շահարկվել: Ճանապարհս փշոտ է եղել, որովհետև ջազային երաժշտություն եմ երգել Հայաստանում, որ այն ժամանակ քչերն էին սիրում, հասկանում: Հարթել եմ ինչ-որ ձևով' Աստծո կամքով և ջազի հանդեպ ունեցած իմ մեծ սիրով: Խորհրդային միության «Ջազի առաջին լեդի» հռչակվելուց հետո ես թողել եմ այդ ամենը և գնացել եմ' նորից փշերի վրա քայլելու:
-Ձեր մասին անդրադարձները ուղեկցվում են «հայկական ջազի պատմությունից անպակաս» և նման այլ ձևակերպումներով: Բայց պետք է նկատեմ, որ ժամանակակից Հայաստանի առնչությամբ Դուք անմասն եք, մի տեսակ, չեզոք: Ասենք' դրսի որոշ արվեստագետներ սիրում են քննադատել, որ Հայաստանում երաժշտության մակարդակն այն չէ, առհասարակ ամեն ինչ այնպես չէ, բայց ոչ Դուք:
-Միշտ եմ չեզոք եղել: Քննադատություններից միշտ հեռու եմ եղել, նորություն քիչ եմ լսում… Ինձ չի հետաքրքրում այդ ամեն ինչը: Ես ունեմ իմ աշխարհը, իմ երաժշտությունը, իմ փիլիսոփայությունը, իմ մտածելաձևը, իմ սերը, իմ պարտեզը, շփումը կենդանիների ու բնության հետ… և հնարավորինս ստեղծագործելը: Թե ինչ է կատարվում այդ շուկաներում, ինչ են փորփրում, ինչ են խոսում, ով ում է կրծում… ես այնքան քիչ բան եմ իմանում: Շատ անգամ քաղաքականությունից էլ տեղյակ չեմ, որովհետև չեմ սիրում այդ աշխարհով ապրել:
Ես ունեմ մի աշխարհ' ինձ համար հետաքրքիր մի աշխարհ, որը ինձ բավարարում է իմ արվեստի մեջ բարգավաճելու և ստեղծագործելու համար: Եթե ես շատ մտնեմ նման բաների մեջ, կտուժի իմ արվեստը:
-Իսկ ինչպիսի՞ն է այդ աշխարհը: Որևէ մեկնաբանությամբ պատկերացում կտա՞ք:
-Իմ աշխարհը ինձ համար է: Բնավորությամբ այդպիսին եմ, որ չեմ սիրում կիսվել, ինքս իմ մեջ եմ:
-Դա երևի նման է խեցուն ու մարգարտին:
-Չգիտեմ,սիրելիս, ինչի է դա նման, բայց ես, ինչպես ամերիկացիներ են ասում, սիրում եմ private մնալ…
Հարցազրուցեց Դավիթ Վարդազարյանը
